Tập Cận Bình ngày càng khó nắm bắt

 Tuy nhiên, những tin tức cho rằng ông đang gặp rắc rối đều bị thổi phồng quá mức.

Cứ mỗi tháng Tám, người đàn ông quyền lực nhất thế giới sẽ lại biến mất khỏi tầm mắt. Chủ tịch Tập Cận Bình có thể sẽ rời Bắc Kinh vào tuần tới và cùng các quan chức cấp cao đến khu nghỉ dưỡng ven biển Bắc Đới Hà, cách thủ đô ba giờ lái xe về phía đông, để nghỉ dưỡng mùa hè. Các nhân vật quan trọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã tụ họp tại các biệt thự này kể từ thời Mao Trạch Đông. Tuy nhiên, việc vắng mặt kéo dài có thể làm dấy lên những đồn đoán bên ngoài Trung Quốc về quyền lực của nhà lãnh đạo này.

Đại hội ĐCSTQ mùa hè năm nay sẽ phản ánh thành công đáng kinh ngạc của ông Tập trong việc tái thiết hàng ngũ lãnh đạo cấp cao của ĐCSTQ: những người bảo thủ đã chết, già yếu hoặc bị gạt ra ngoài lề và những người trung thành đang thống trị. Nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc dường như không có đối thủ đáng gờm; ông lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới của Trung Quốc dường như không có đối thủ. Đối với các nhà lãnh đạo thế giới, việc tiếp cận ông Tập là điều bắt buộc. Trong những ngày gần đây, ông đã tiếp đón các ngoại trưởng Ấn Độ và Nga và hội đàm với thủ tướng Úc. Và nước Mỹ vừa khẳng định rằng có "khả năng rất cao" về một cuộc gặp giữa ông Tập và Tổng thống Donald Trump vào cuối năm nay.

Giới chính trị tinh hoa của Trung Quốc luôn rất bí mật. Nếu một nhà lãnh đạo gặp rắc rối, người ngoài cuộc có thể là người cuối cùng biết được. Nhưng các nhà phân tích hiện đang thì thầm rằng phong cách điều hành của ông Tập có thể đang thay đổi một cách tinh tế. Ban đầu, sau khi củng cố hệ thống ủy ban để thống trị bộ máy hành chính, ông đang dần thu hẹp. Một số ủy ban, vốn là một dạng ủy ban do ông Tập điều hành, đang họp ít thường xuyên hơn. Ở những ủy ban khác, ông cho phép các cấp phó thân cận thực hiện chương trình nghị sự của mình. Và ông cũng ít xuất hiện trước công chúng hơn. Tuy nhiên, những diễn biến này không hề thách thức quyền lực của Tổng Bí thư ĐCSTQ, mà thậm chí có thể còn củng cố nó.

Nếu một sự thay đổi về phong cách đang diễn ra, thì đó sẽ là một thay đổi đáng kể đối với một người đàn ông đã tập trung quyền lực một cách tàn nhẫn kể từ khi nhậm chức vào năm 2012. Số lượng quan chức bị điều tra đã tăng lên cùng với quyền lực của chính ông Tập: một cuộc đàn áp được phát động vào tháng 4 năm 2024 đã dẫn đến việc điều tra 433.000 người. Những cuộc thanh trừng gần đây trong lực lượng vũ trang thật đáng chú ý. Một số vị tướng từng là thành viên của Quân ủy Trung ương gồm năm người, cơ quan ĐCSTQ kiểm soát lực lượng vũ trang do ông Tập làm chủ tịch, đang bị điều tra hoặc đã biến mất. Trường hợp gần đây nhất, ông Hà Vệ Đông sẽ là sĩ quan quân đội cấp cao nhất bị cho thôi chức kể từ năm 1967.

Việc lãnh đạo một đảng gồm toàn đồng minh giải quyết được một số vấn đề, nhưng ông Tập dường như lo ngại rằng điều đó cũng có thể tạo ra những vấn đề mới. Những người được chọn vì lòng trung thành có thể thiếu kinh nghiệm, ngại đưa tin xấu hoặc nhìn thấy cơ hội tham nhũng. Ông Tập phát biểu trước Bộ Chính trị gồm 24 thành viên vào ngày 30 tháng 6 rằng "chuỗi cách mạng tự thân phải được thắt chặt hơn nữa".

1. Trắng đen và đỏ khắp nơi

Sau khi nhậm chức, ông Tập đã nắm giữ quyền lực thông qua một loạt các ủy ban đảng, cho phép ông tránh né bộ máy quan liêu nhà nước và các lợi ích khác. Là một vũ khí thể chế mạnh mẽ, chúng cũng cho phép ông gạt sang một bên những quan chức không do mình lựa chọn, chẳng hạn như cựu thủ tướng Lý Khắc Cường. Ông Tập đã thành lập gần chục ủy ban riêng, giám sát các lĩnh vực quản trị khác nhau và chỉ đạo chương trình nghị sự trong nước. Tuy nhiên, hiện nay, ông thường xuyên gửi chỉ thị bằng văn bản đến các cuộc họp liên quan hơn là tham dự, theo Neil Thomas thuộc Hiệp hội Châu Á, một tổ chức nghiên cứu của Mỹ.

Số lượng các cuộc họp như vậy dường như cũng đang giảm. Ủy ban quan trọng nhất, về cải cách kinh tế, đã họp 38 lần trong 5 năm đầu tiên ông nắm quyền. Kể từ năm 2022, ủy ban này chỉ họp sáu lần và không có cuộc họp nào được công bố công khai kể từ tháng 8 năm 2024. Thông cáo của ủy ban cũng ngắn gọn hơn, cho thấy ủy ban này đưa ra ít quyết định hơn. Các ủy ban khác do ông Tập lãnh đạo cũng đã giảm hoạt động tương tự, theo Christopher Beddor của công ty nghiên cứu Gavekal Dragonomics.

Trong cuộc họp vào tháng 6, Bộ Chính trị ĐCSTQ đã ban hành các quy định (mặc dù không công bố) lần đầu tiên làm rõ trách nhiệm của các ủy ban đảng, phần lớn trong số đó vẫn do ông Tập làm chủ tịch. Đáng chú ý là, họ phải "phối hợp mà không vượt quá thẩm quyền và đảm bảo thực hiện mà không vượt quá quyền hạn", thông cáo của cuộc họp cho biết. Các quy định mới là một phần trong nỗ lực "cai trị bằng luật lệ" của ông Tập, có lẽ để chương trình nghị sự của ông được duy trì ngay cả khi ông không có mặt, theo Holly Snape của Đại học Glasgow. Tất cả những điều này dường như là một phần của nỗ lực đảm bảo rằng Trung Quốc phải chịu trách nhiệm trước ĐCSTQ trên hết, với ông Tập đứng đầu, và không có sự phân chia quyền lực.

Một thay đổi khác trong cách tiếp cận của ông Tập liên quan đến việc phân công nhiệm vụ. Ông đã bắt đầu giao quyền quản lý một số ủy ban quan trọng cho cấp dưới. Việc hạn chế quyền lực của các nhóm có thể khiến ông Tập thoải mái hơn khi giao quyền kiểm soát chúng, theo Victor Shih thuộc Đại học California, San Diego. Cụ thể, ông đặt niềm tin vào Thái Kỳ, thực chất là Chánh Văn phòng của ông, Lý Cường, thủ tướng, và Đinh Học Tường, phó thủ tướng. Mỗi người được giao một ủy ban đảng để lãnh đạo vào đầu năm 2023. Tất cả đều nắm giữ vị trí cao nhất trong Ban Thường vụ Bộ Chính trị gồm bảy thành viên, và ông Tập đã phá vỡ quy ước vào năm 2022 để bổ nhiệm họ. Họ có mối quan hệ chặt chẽ với nhà lãnh đạo cấp cao nhất, nhưng lại thiếu liên kết với nhau.

Ông Thái được giới quan sát coi là cố vấn đáng tin cậy nhất của ông Tập. Ông kiểm soát việc lập lịch trình, truyền thông và an ninh của ban lãnh đạo ĐCSTQ. Điều khác thường là đồng thời, ông cũng phụ trách các hoạt động hàng ngày của bộ máy quan liêu đồ sộ của trung tâm quyền lực. Tuy nhiên, dường như ông Lý, người thường bị bỏ qua, lại là người được hưởng lợi nhiều nhất từ việc nhà lãnh đạo cấp cao này dần dần thoái lui khỏi nhiệm vụ.

Ông Lý từng là Chánh Văn phòng của ông Tập từ năm 2004 đến năm 2007, khi ông Tập vẫn còn là một chủ tịch tỉnh đang trên đà thăng tiến. Kể từ đó, ông Lý đã giành lại một số trách nhiệm đã bị người tiền nhiệm tước bỏ, bao gồm cả một số vấn đề liên quan đến chính sách kinh tế. Ông Lý cũng có vẻ được tin tưởng: ông đã đến dự hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Brazil vào tháng 7 thay cho ông Tập. Đây là lần đầu tiên nhà lãnh đạo này vắng mặt tại hội nghị sau 12 năm. Ông Lý cũng có ảnh hưởng đáng kể trong bộ máy hành chính nhà nước. Các quy định mới cho phép ông triệu tập các quan chức theo ý muốn và tổ chức các buổi học tập về các chủ đề do ông lựa chọn. Ông Tập là nhà lãnh đạo duy nhất khác có được quyền tự do như vậy.

Ông Lý cũng có thể đã được hưởng lợi từ một sự kiện kỳ lạ vào tháng 4, khi hai ủy viên Bộ Chính trị hoán đổi công việc mà không có lời giải thích. Kết quả là một trong những đồng nghiệp cũ của ông Lý hiện đang giám sát các quyết định nhân sự đảng trước thềm đại hội đảng 5 năm, sẽ diễn ra vào năm 2027 để quyết định các vị trí chủ chốt cho nhiệm kỳ tiếp theo của chính phủ.

Việc giao phó chức năng cho những người trung thành, trong khi không xác định được người kế nhiệm (và do đó là đối thủ tiềm tàng), có thể là dấu hiệu cho thấy nhà lãnh đạo này đang chuẩn bị cho việc sẽ cai trị đến cuối đời. Ông Tập đã 72 tuổi (mẹ ông là bà Qi Xin đã 98 tuổi). Không có dấu hiệu nào cho thấy ông sẽ thoái vị khi nhiệm kỳ 5 năm thứ ba kết thúc vào năm 2027. Trong những năm tháng cuối đời, cả Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình đều phân tán quyền lực để đảm bảo rằng cấp dưới sẽ đóng vai trò đối trọng, ngăn chặn bất kỳ ai có quá nhiều ảnh hưởng. Họ trở nên giống như những nhà tiên tri, rao giảng về hệ tư tưởng từ phía sau bức màn. Theo thời gian, ông Tập có thể định hình một hệ thống như vậy - một hệ thống mà quyền lực tối cao vẫn thuộc về ông, ngay cả khi vắng mặt.