Việt Nam đã đạt được thỏa thuận thương mại sớm với Donald Trump. Liệu việc này có đáng không

 Các doanh nghiệp đang tự hỏi liệu Hà Nội có đạt được các điều khoản tốt hơn về thuế quan bằng cách hành động nhanh chóng hay đã nhượng bộ Trump quá nhiều?

Đối với May Thành Công, một nhà cung cấp Việt Nam cho các công ty may mặc bao gồm Adidas, Calvin Klein và Columbia, một thỏa thuận thương mại nhằm tránh mức thuế tồi tệ nhất của Tổng thống Mỹ Donald Trump lẽ ra phải là một sự giải tỏa to lớn.

Việt Nam là một trong hai quốc gia duy nhất mà Trump cho biết đã đạt được thỏa thuận với Mỹ trước hạn chót ngày 9 tháng 7 để tránh cái gọi là thuế quan đối ứng của ông. Tuần này, nhiều nước láng giềng của Việt Nam đã nhận được thư từ Nhà Trắng, đe dọa rằng, trong một số trường hợp, sẽ bị Mỹ áp dụng mức thuế cao hơn.

Nhưng công ty vẫn còn bối rối vì thỏa thuận còn thiếu các chi tiết. Trump đã công bố mức thuế suất chung là 20%, giảm so với mức đe dọa ban đầu là 46%, nhưng cả Việt Nam và Mỹ đều chưa cung cấp thêm chi tiết hoặc công bố phiên bản cuối cùng của thỏa thuận thương mại.

Hà Nội cũng chưa xác nhận mức thuế suất mới, chỉ nói rằng hai bên đã đạt được "khuôn khổ thỏa thuận thương mại song phương công bằng và cân bằng". Việc này làm gia tăng thêm sự bất ổn cho các công ty.

Phía Mỹ cũng đưa vào một điều khoản đe dọa mức thuế 40% đối với hàng hóa "trung chuyển" - hay còn gọi là chuyển hướng - qua Việt Nam, mặc dù điều khoản này không định nghĩa cụ thể thế nào là trung chuyển. Tuy nhiên, điều khoản này đã làm dấy lên lo ngại trong các doanh nghiệp rằng họ sẽ bị phạt vì sử dụng nguyên liệu đầu vào từ Trung Quốc, vốn rất quan trọng đối với chuỗi cung ứng tại Việt Nam.

Ông Trần Như Tùng, Chủ tịch công ty May Thành Công, lưu ý rằng mức thuế cơ bản 20% không cao hơn nhiều so với mức thuế nhập khẩu 15-17% mà các nhà sản xuất hàng may mặc Việt Nam hiện đang phải trả. Tuy nhiên, điều khoản trung chuyển có thể là một thách thức rất lớn.

"Đối với các sản phẩm [có] nguyên liệu từ Trung Quốc nhưng được sản xuất tại Việt Nam, mức thuế xuất khẩu sang Mỹ là bao nhiêu? 20%, 30% hay 35%?", ông Tùng nói. "Chúng tôi phải chờ đợi thôi."

Việt Nam, một trong những nhà cung cấp hàng may mặc, giày dép, đồ điện tử và các sản phẩm khác lớn nhất cho Mỹ, đã trở thành một cường quốc sản xuất trong những năm gần đây, thu hút các công ty như Apple, Nike và Samsung khi các công ty này vội vã chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc để tránh tác động tiêu cực từ căng thẳng địa chính trị.

Nhiều công ty trong số đó đang loay hoay tìm hiểu xem thỏa thuận thương mại mới có hiệu quả hay không — và băn khoăn tự hỏi: bằng cách hành động nhanh chóng, Việt Nam đã đạt được các điều khoản có lợi hay đã tự kìm hãm mình.

"Có một tiếng thở phào nhẹ nhõm rằng ít nhất chúng ta đã biết câu trả lời cho Việt Nam là gì... nhưng vẫn còn khá nhiều bất ổn trong thỏa thuận hiện tại", Rich McClellan, người sáng lập RMAC Advisory, công ty có khách hàng bao gồm các công ty và chính phủ Việt Nam, cho biết.

Ông nói thêm rằng điều khoản trung chuyển là "phần mơ hồ nhất và có khả năng rủi ro cao nhất của thỏa thuận này".

Việt Nam đang phải đối mặt với rất nhiều rủi ro. Là một trong những quốc gia phụ thuộc vào thương mại nhất thế giới, với tỷ lệ xuất khẩu trên GDP gần 90%, trong đó một phần ba kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam là xuất khẩu vào Mỹ, khiến mức thuế suất cao hơn sẽ trở thành một rủi ro đáng kể đối với tăng trưởng kinh tế của nước này. Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ đã tăng vọt trong những năm gần đây lên 123 tỷ đô la vào năm 2024, lớn thứ ba sau Trung Quốc và Mexico.

Việt Nam cũng bị cáo buộc là điểm trung chuyển cho các công ty Trung Quốc tìm cách né tránh thuế quan của Washington. Một lượng lớn đầu tư sản xuất vào Việt Nam đến từ Trung Quốc, chiếm gần một phần ba số dự án mới vào năm ngoái.

Các chuyên gia cho rằng định nghĩa về trung chuyển của chính quyền Trump có thể đề cập đến một loạt các hành vi, từ việc đơn giản là đóng gói lại hàng hóa Trung Quốc với nhãn mác giả "sản xuất tại Việt Nam" hoặc sử dụng nguyên liệu thô của Trung Quốc trong hàng hóa sản xuất tại Việt Nam.

Nhà phân tích Michael Wan của MUFG cho biết: "Tác động có thể sẽ hạn chế hơn nếu mức thuế 40% này chỉ được áp dụng đối với những hành vi chuyển hướng thương mại trắng trợn nhất để né tránh thuế quan của Mỹ". “Ngược lại, nếu có một quy định chặt chẽ hơn về việc trung chuyển hàng hóa được xác định bằng một ngưỡng giá trị gia tăng nước ngoài nhất định, thì tác động có thể rất rõ rệt.”

Do chính quyền Trump quan tâm đến việc cô lập Trung Quốc, các doanh nghiệp lo ngại về một định nghĩa rộng hơn. Điều này sẽ gây tổn hại cực kỳ lớn cho Việt Nam, nơi nhiều doanh nghiệp phụ thuộc vào nguyên liệu thô và linh kiện của Trung Quốc, và cảnh báo rằng việc loại bỏ chúng hoàn toàn là bất khả thi.

“Điều đó là không thực tế, vì nó không tính đến cách thức hoạt động của chuỗi cung ứng toàn cầu”, một doanh nhân người Mỹ tại Hà Nội cho biết. “Không chỉ bất khả thi đối với Việt Nam. Mà là bất khả thi đối với tất cả mọi quốc gia.”

Một ẩn số lớn khác là mức thuế quan của Việt Nam sẽ so sánh như thế nào với các nước láng giềng — một sự khác biệt sẽ rất quan trọng để Việt Nam duy trì lợi thế cạnh tranh của mình với tư cách là một trung tâm sản xuất. 

Trump đã đặt ra thời hạn mới là ngày 1 tháng 8 để các nước còn lại đạt được thỏa thuận với Mỹ.

“Liệu mức thuế đã đàm phán cuối cùng có mang lại lợi ích hay bất lợi cho Việt Nam hay không sẽ phụ thuộc phần lớn vào việc liệu các thị trường ‘Trung Quốc cộng một’ khác có đạt được các thỏa thuận tương tự hay không”, Marco Förster, giám đốc khu vực ASEAN tại Dezan Shira & Associates, cho biết.

Dữ liệu chính thức trong nửa đầu năm cho thấy FDI tăng gần một phần ba lên 21,5 tỷ đô la, cho thấy đầu tư không bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn về thuế quan. Việt Nam cũng có lợi thế về một số ưu đãi nhất định và chi phí sản xuất rẻ hơn.

Tuy nhiên, Steve Greenspon, nhà sáng lập nhà bán lẻ đồ gia dụng Honey-Can-Do của Mỹ, cảnh báo rằng ngay cả “mức thuế 20% cũng sẽ dẫn đến giá cả và lạm phát hàng hóa tăng cao”.

“Điều này chắc chắn sẽ dẫn đến nhu cầu hàng hóa giảm, gây tổn hại đến các doanh nghiệp và việc làm của Mỹ”, ông nói. “Các công ty sẽ tiếp tục sản xuất sản phẩm của họ tại Việt Nam, mặc dù với tốc độ chậm hơn so với trước khi có thuế quan.”

Đối với ông Tùng, đơn đặt hàng từ khách hàng Mỹ trong quý 3 đã giảm từ 15 đến 20%, sau khi gấp rút giao hàng trước hạn chót ngày 9 tháng 7. Có tới 70% nguyên liệu thô cho sản xuất hàng may mặc, từ sợi cotton đến khóa kéo và dây thun, đều có nguồn gốc từ Trung Quốc, khiến ngành này khó tránh khỏi việc bị cuốn vào tình trạng trung chuyển.

“Hầu hết nguyên liệu may mặc của các doanh nghiệp may mặc Việt Nam đều được nhập khẩu từ Trung Quốc”, ông Tùng nói. “Vì vậy, rất khó để tìm được nhà cung cấp nguyên liệu nào khác ngoài Trung Quốc.”